Kończyłem czytać tę książkę, gdy gruchnęła wiadomość, że na Marsie
odkryto wodę w stanie ciekłym. Niespotykany
zbieg okoliczności. Aż zadrżałem z radości!
Mars od dawna rozpala wyobraźnię, nie tylko pisarzy. Mityczny bóg
wojny, krwistoczerwona planeta, która kluczy specyficznym ruchem wśród innych
gwiazd i planet. Od kiedy zaobserwowano na jego powierzchni charakterystyczne
kanały, sądzono, że kiedyś albo i nadal istnieje tam zaawansowana cywilizacja,
która w ten sposób doprowadza wodę z czap lodowych do pustynnych obszarów planety.
A potem Wells i jego Wojna światów i Borroughs,
który „wymyślił” zielone ludziki. I poszło. Literatura ochoczo zasiedlała Marsa
albo odkrywała na nim pozostałości wspaniałych cywilizacji, które miały dać
początek życiu na Ziemi. O twarzach i innych kształtach nagminnie wypatrywanych
wśród rdzawych skał nie będę nawet wspominał.
Pośród wszystkich marsjańskich powieści ta jedna zasługuje na specjalne
wyróżnienie. Powodów jest mnóstwo, ale najważniejszy jest taki, że to kawał
naprawdę wspaniałej prozy, napisanej ze znawstwem, wyczuciem i smakiem. Cudowna
saga o setce ludzi wysłanych na Marsa celem założenia tam pierwszego ludzkiego
osiedla, bazy naukowej a także, co oczywiste, stworzenia nowego społeczeństwa
oderwanego od skostniałej, zjedzonej przez korporacje Ziemi.
To, co najbardziej zdumiewa, to fakt, że można tę książkę brać całkiem
współczesną powieść, bowiem od strony naukowej nie straciła na aktualności,
mimo, iż została napisana ponad ćwierć wieku temu. Opisy naukowe są precyzyjne,
dokładne i momentami bez encyklopedii ani rusz. Podstawa naukowa jest tak
wspaniale opisana, że czasem miałem wrażenie, jakbym czytał autentyczną kronikę
przedstawiającą podbój Marsa. Byłem przekonany, że połowę słów autor sobie
wymyślił. Ale nie, szybki rzut do słownika i okazuje się, że „mohole” to termin
geologiczny, nie wymysł autora. I takich smaczków jest cała masa. Nie robi też tego łopatologiczne, w sensie nie wyjaśnia
wszystkiego poprzez dialogi bohaterów, wychodząc ze słusznego założenia, że
skoro już kogoś wysłano na Marsa, to nie trzeba mu tłumaczyć wszystkich zawiłości
tektoniki płyt (której Mars podobno nie ma) ani skąd się wzięły kanały (których
ma aż nadto). W tym miejscu autor liczy, że czytelnik wykaże się instynktem i
ciekawością i sięgnie po odpowiednią literaturę, aby zbadać dany termin. Dziś,
gdy internet jest pod każdą strzechą to, doprawdy, niewielki wysiłek. A autorowi
chwała za to, że nie robi z czytelnika durnia i nie każe mu wierzyć, że
naukowcy muszą sobie tłumaczyć podstawy nauki, z której robili doktorat.
Ale nauka to nie wszystko i gdyby tylko na tym opierała się ta
powieść, to pewnie nie byłaby tak wspaniała. To, co czyni tę powieść naprawdę wielką,
to kilkanaście pełnokrwistych postaci, które zakładają tę kolonię. Są to naukowcy,
rzecz jasna, więc mają okazję stworzyć społeczeństwo czysto technokratyczne,
pozbawione polityki i religii, ale przecież nie może być tak kolorowo. Następują
romanse, podziały. Tworzą się nowe mity, przekonania, nawet religie. Tworzą się
frakcje i, w rezultacie, co nieuniknione, tworzy się polityka. Apogeum następuje,
gdy na Marsa zaczynają przybywać kolejni osadnicy a ziemskie korporację chcą
położyć łapę na surowcach. Dochodzi do gorzkiego końca marsjańskiej utopii.
To, czego nie sposób też pominąć, to unoszący się nad powieścią
ekologiczny motyw. Mianowicie, czy moralne jest zmienianie świata, który choć
martwy, jest jednak jakoś tam przez naturę ukształtowany. Ziemianie mają za
zadanie przygotowanie planety pod terraformowanie, więc niemal nieustannie
przewija się motyw, czy ludzkość ma prawo ingerować w jakikolwiek świat do tego
stopnia, by tworzyć tam zupełnie inny ekosystem. Mam wrażenie, że dziś mało kto
miałby jakiekolwiek obiekcje na ten temat. Martwy świat Marsa aż się prosi o
uczynienie go bardziej przyjaznym dla nas, ludzi. Tym bardziej teraz, gdy
równowaga ekologiczna Ziemi jest dość poważnie zachwiana. W tym wypadku
marsjańskie przesłanie odnosi się do Ziemi, którą zmieniamy ponad miarę.
Jedyne, co w powieści się zestarzało, to polityka międzynarodowa. Sądzę,
że w dzisiejszych czasach nikt by na Marsa nie wysyłał Arabów jako cennych
osadników, a wizja meczetu na Fobosie jest co najmniej dziwna. Ćwierć wieku
temu widać dziwnym to nie było.
Czerwony Mars to pierwsza
część trylogii. Absolutnie wspaniałej trylogii, kto wie, czy nie najlepszej,
jaka do tej pory powstała na temat możliwości osiedlenia się na innej planecie.
Nawet dziś, po tylu latach i po wielu odkryciach naukowych, nadal żywa i
szalenie aktualna. Także pod czysto ludzkim względem, bo człowiek chyba jednak
nie zmienia się tak prędko, jak nauka. A szkoda. Może zamiast zastanawiać się
nad naturą aniołów i lać się o świecidełka, moglibyśmy już dawno latać na Tytana.
Kto wie?
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz